Άποψη -> Μετανάστες – Πρόσφυγες: Ορισμοί και ζητήματα

Η Ελλάδα βρίσκεται στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης και αποτελεί ένα από τα βασικά σημεία εισόδου μεταναστών και προσφύγων (αιτούντων άσυλο) στην Ευρωπαϊκή Ένωση.  Ωστόσο, όταν  μιλάει κανείς για  πληθυσμιακές μετακινήσεις, θα πρέπει να κάνει διάκριση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Αιτούντες άσυλο είναι εκείνα τα άτομα που έχουν δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας , συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, και εγκαταλείπουν τη χώρα διαμονής τους για να αιτηθούν άσυλο σε κάποια ασφαλή χώρα. Άρα η μετακίνηση τους προκύπτει λόγω του κινδύνου που διατρέχει η ζωή τους, σε περίπτωση παραμονής τους στην χώρα προέλευσης τους σε αντίθεση με τα άτομα της πρώτης κατηγορίας που μετακινούνται για οικονομικούς συνήθως λόγους.

Η ύπαρξη προσφυγικών πληθυσμών οδήγησε στη δημιουργία ενός διεθνούς θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση και την προστασία τους. Ειδικότερα, το 1951 υπογράφηκε η Σύμβαση της Γενεύης που ορίζει το καθεστώς του πρόσφυγα και δεσμέυει τις χώρες της Ε.Ε. -και φυσικά και την Ελλάδα- με συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Καθώς όμως η Ελλάδα βρίσκεται σε τέτοια γεωγραφική θέση που την καθιστά το πρώτο σημείο εισόδου αυτών των πληθυσμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί και την πρώτη χώρα ασύλου (first asylum country). Με τον όρο αυτό νοείται η πρώτη χώρα που πρέπει να κάνει αίτηση ασύλου ένα πρόσωπο που εμπίπτει στον ορισμό του πρόσφυγα όπως διαμορφώθηκε το 1951, αλλά και η χώρα στην οποία πρέπει να επιστραφεί σε περίπτωση που  έχει φύγει από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της εξεταστικής του περιόδου, σύμφωνα με  την Απόφαση του Δουβλίνου ΙΙ το 2003.

Η παραπάνω απόφαση στην πράξη απογορεύει την έξοδο από τη χώρα των ατόμων που επιθυμούν να καταθέσουν άσυλο και να διαμείνουν σε άλλη χώρα της Ε.Ε. Από την άλλη μεριά, η συσσώρευση προσφυγικών και μεταναστευτικών πληθυσμών στην Ελλάδα έχει οδηγήσει στην εφαρμογή μιας σειράς εξωθεσμικών πρακτικών αντιμετώπισής τους από το ελληνικό κράτος. Οι πιο συνηθισμένες είναι ο παράνομος εγκλεισμός τους σε κέντρα κράτησης και κρατητήρια, και η αδυναμία πρόσβασης σε διαδικασίες ασύλου για τους πρώτους, τόσο λόγω έλλειψης μεταφραστών και εξειδικευμένου προσωπικού στα αστυνομικά τμήματα, όσο και λόγω αδιαφορίας των υπεύθυνων υπαλλήλων.

Τα τελευταία χρόνια μια σειρά από ΜΚΟ αλλά και αλληλέγγυοι προς τους μετανάστες και πρόσφυγες, έχουν κάνει σειρά επισκέψεων στα διάφορα κρατητήρια και κέντρα κράτησης καταγράφοντας τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και τις καταφανείς παραβιάσεις δικαιωμάτων των συγκεκριμένων πληθυσμών.

Χρύσα Γιαννοπούλου

Κοινωνική ανθρωπολόγος

email: cgiannop@uom.gr